A-Z Về Hệ Thống Phanh/ Thắng Xe Ô Tô

Hệ thống phanh/thắng: phân loại, cấu tạo, nguyên lý hoạt động, hệ thống phanh điện tử, dầu phanh, hư hỏng và sửa chữa?

Hệ Thống Phanh Là Gì?

Hệ thống phanh là một trong bảy hệ thống cơ bản quan trọng nhất trên ô tô. Chắc hẳn bạn đã từng nghe qua về “phanh tăng bua” hay còn gọi là phanh tang trống và phanh đĩa. Phanh tang trống được sử dụng rộng rãi trên ô tô có trọng tải lớn như xe tải, xe khách, xe chuyên dùng…nó cũng được bố trí trên cầu sau của một số dòng xe du lịch của các hang như TOYOTA, HYUNDAI, HONDA, KIA, MAZDA…;

Phanh đĩa cũng được sử dụng rộng rãnh trên các dòng xe du lịch hiện nay. Hệ thống phanh có công dụng giảm tốc độ của ô tô đến một giá trị cần thiết hoặc dừng hẳn và giữ cho ô tô dừng đỗ trên các đường dốc. Nếu không có hệ thống phanh, chúng ta không thể điều khiển tốc độ chiếc xe của mình theo ý muốn, do đó nó là một hệ thống rất quan trọng trên ô tô.

Phân Loại Hệ Thống Phanh/ Thắng

Hệ thống phanh là một hệ thống rất quan trọng trên ô tô, có rất nhiều loại hệ thống phanh được trang bị trên ô tô hiện nay như phanh chính, phanh dừng, phanh tang trống (phanh tăng bua), phanh đĩa… Theo đó hệ thống phanh được phân loại như sau:

1. Theo mục đích sử dụng

• Hệ thống phanh chính (hay còn gọi là phanh chân) được sử dụng trên ô tô để làm giảm tốc độ của ô tô theo mong muốn của người lái, nó được trang bị trên tất cả các bánh xe ở cầu trước và sau của ô tô.

• Hệ thống phanh dừng được sử dụng để giữ cho ô tô ở trạng thái đứng yên. Nó thường được vận hành bằng tay, do đó nó còn được gọi là phanh tay. Chức năng chính của loại hệ thống phanh này là giữ cho ô tô ở trạng thái đứng yên khi dừng xe trên đường bằng hoặc đèo dốc. 

2. Theo kết cấu của cơ cấu phanh

Cơ cấu phanh guốc (phanh tang trống)

• Cơ cấu phanh tang trống (hay còn gọi là phanh tăng bua) bao gồm hai cụm má phanh (bố thắng) được gắn cố định định trên cầu xe, các má phanh được dẫn động bởi các xylanh phanh bánh xe (heo con) hoặc bằng các đòn dẫn cơ khí, một trống phanh (tăng bua) chụp bên ngoài cụm má phanh, trên trống phanh có các lỗ để gắn lên trục quay bánh xe. Lưu ý rằng, trống phanh sẽ quay cùng với bánh xe trong khi đó má phanh sẽ đứng yên.

Ưu điểm của cơ cấu phanh tang trống

• Do phanh tang trống có một trống phanh chụp che đậy má phanh bên trong nên có thể tránh được bùn đất, bụi bẩn bám lên bề mặt giữa má phanh và trống phanh gây mài mòn lớn.
• Dễ dàng bố trí phanh tay và phanh chân trên cùng một cơ cấu phanh làm giảm chi phí cho chiếc xe.

Nhược điểm:

• Nhược điểm thường thấy của cơ cấu phanh này là khi mạt sắt sinh ra bên trong trống phanh, nó sẽ khó thoát ra ngoài được do đó làm tăng sự mài mòn và hư hỏng nhanh của má phanh và trống phanh.
• Khả năng thoát nhiệt của nó rất khó khăn, do đó dễ dẫn tới tình trạng mất phanh khi người lái thực hiện rà phanh liên tục.

Cơ cấu phanh tang trống (phanh tăng bua) thường được bố trí trên các dòng xe có trọng tải lớn như xe tải, xe khách, xe chuyên dùng, ngoài ra nó cũng được bố trí trên cầu sau của các dòng xe như TOYOTA Fortuner, Hilux, Land Cruiser; FORD Everest, Escape; HONDA CRV, City; NISSAN X-trail, Navara; CHEVROLET Colorado…

Cơ cấu phanh đĩa (thắng đĩa)

Cơ cấu phanh đĩa bao gồm một đĩa thép được gắn cố định bằng bu long trên moay ơ trục bánh xe, một giá đỡ (hay còn gọi là caliper hay cùm phanh) và các má phanh (bố thắng). Giá đỡ được gắn trên vỏ cầu nên nó sẽ cố định, trong khi đó đĩa phanh sẽ quay cùng với bánh xe.

Trên giá đỡ có bố trí các xy lanh thủy lực và các má phanh. Khi người lái đạp phanh, piston sẽ di chuyển làm cho các má phanh ép sát vào đĩa phanh để thực hiện quá trình phanh. Một hệ thống phanh sử dụng cơ cấu phanh đĩa luôn đi kèm với hệ thống dẫn động phanh bằng thủy lực.

Hiện nay, giá đỡ cơ cấu phanh đĩa thường được chia làm hai loại: loại cố định có các piston được bố trí hai phía (hai mặt) so với đĩa phanh và loại di động có các piston được bố trí một phía so với đĩa phanh. Loại giá đỡ di động được sử dụng phổ biến hơn cả do kết cấu gọn nhẹ của nó.

Ưu điểm của cơ cấu phanh đĩa

• khả năng giải nhiệt tốt, do đó khả năng bị mất phanh khi người lái rà phanh liên tục sẽ xảy ra chậm hơn.
• Hiểu quả phanh cũng cao hơn cơ cấu phanh tang trống sau một thời gian dài sử dụng.
• Ưu điểm nổ bật nhất của nó là khả năng tự động điều chỉnh khe hở giữa má phanh với đĩa phanh làm cho khe hở này luôn không đổi dù má phanh mòn, dó đó thời gian chậm tác dụng của hệ thống phanh luôn không đổi so với một vài hệ thống phanh sử dụng cơ cấu phanh tang trống được bố trí trên các dòng xe du lịch.

Hệ thống phanh đĩa được sử dụng trên tất cả các dòng xe du lịch như: TOYOTA Vios, Innova, Altis, Camrry, Fortuner; HONDA City, Civic, CRV; KIA Morning, Cerato, Sedona; HYUNDAI i10, Elantra; MAZDA 2, 3, 6, CX5…. Hay cả trên các dòng xe hạng cao cấp của Mercedes-Benz, BMW, Audi, Range Rover, Lexus, Acura, Porsche…

3. Theo kiểu dẫn động phanh

Hệ thống phanh dẫn động cơ khí

Hệ thống phanh dẫn động cơ khí (hay còn gọi là dẫn động bằng dây cáp) thường được sử dụng trên các dòng xe đời cũ. Hiện nay, kiểu dẫn động phanh này chỉ được sử dụng cho hệ thống phanh dừng, đây là yêu cầu bắt buộc đối với hệ thống phanh dừng để đảm bảo độ tin cậy và độ an toàn của hệ thống phanh dừng.

Lý do hệ thống phanh dẫn động cơ khí ít được sử dụng là do kết cấu phức tạp của nó, việc bố trí các điểm nối dây cáp tới cơ cấu phanh tại bánh xe rất khó khăn và phức tạp. Để khắc phục tình trạng đó, các nhà sản xuất đã thiết kế ra hệ thống phanh dẫn động thủy lực.

Hệ thống phanh dẫn động thủy lực

Đây là loại dẫn động phanh được sử dụng phổ biến và rộng rãi nhất hiện nay trên các dòng xe du lịch của các nhà sản xuất như TOYOTA, HONDA, KIA, MAZDA, HYUNDAI… Nó hoạt động dựa theo định luật Pascal, kết cấu của nó được giải thích như hình dưới đây:

Hệ thống phanh dẫn động thủy lực thường đi kèm với một bộ trợ lực phanh chân không (bầu trợ lực phanh) để làm giảm sự mệt mỏi cho người lái đồng thời đảm bảo hiệu quả phanh luôn ổn định.

Hệ thống phanh dẫn động khí nén

Hệ thống phanh dẫn động khí nén chủ yếu được bố trí trên các dòng xe tải nặng, xe đầu kéo, sơ mi rơ moóc…do yêu cầu của loại dẫn động phanh này là phải có một máy nén khí được bố trí trên xe.

Hệ thống phanh dẫn động kết hợp thủy lực – khí nén

Loại dẫn động phanh này thường chỉ bố trí trên các dòng xe tải nặng và xe chuyên dùng.

4. Các loại hệ thống phanh hiện đại

Phanh điện từ (Magnetic Brakes)

Đây là một dạng của hệ thống phanh, từ trường được sinh ra bởi các nam châm vĩnh cửu được sử dụng để thực hiện phanh bánh xe. Đây là hệ thống phanh không có ma sát do đó sẽ không có sự mài mòn xảy ra, bên cạnh đó, cũng không có bất kỳ áp suất nào bên trong hệ thống phanh. Thời gian chậm tác dụng của hệ thống phanh điện từ rất ngắn do đó nó là một hệ thống phanh rất an toàn và tin cậy.

Phanh dừng dẫn động điện – điều khiển điện tử (Electronic Parking Brake)

Đúng như tên gọi của nó, hệ thống phanh dừng này thực chất chỉ thay đổi phương pháp dẫn động cơ khí (cáp) bằng dẫn động điện và được điều khiển điện tử. Một công tắc phanh được bố trí bên cạnh cần số, khi người lái nhấn công tắc, mô tơ điện sẽ quay và ép má phanh vào đĩa phanh tạo ra sự phanh.

Để nhả phanh, người lái chỉ cần khởi động động cơ và lái xe đi, hệ thống phanh sẽ tự động ngắt phanh trước khi chiếc xe bắt đầu di chuyển mà không cần phải nhấn công tắc. Hệ thống phanh này còn được gọi là phanh tay điện tử, nó được trang bị trên nhiều dòng xe cao cấp của các nhà sản xuất: Mercedes-Benz, Audi, BMW, Lexus, Volvo, Porsche…

Phanh điện (Electrical Brake)

Đây là loại hệ thống phanh sử dụng trên xe điện, sự phanh được thực hiện bằng chính các mô tơ điện dẫn động bánh xe. Khi người lái đạp phanh, mô tơ điện sẽ bị đổi chức năng của nó thành máy phát điện, động năng di chuyển của xe sẽ được chuyển hóa thành điện năng và các dạng năng lượng khác để thực hiện sự phanh. Cụm từ “phanh tái sinh” sẽ được nhắc tới rất nhiều khi những chiếc xe điện được sản xuất tại Việt Nam.

Hệ thống phanh điện tử (Electronic Braking System)

Việc điều khiển các chi tiết của hệ thống phanh bằng điện tử giúp làm giảm thời gian chậm tác dụng của hệ thống phanh. Do đó, nó giảm quãng đường phanh một cách đáng kể, từ đó tránh được các tai nạn không mong muốn. Hệ thống phanh được trang bị tính năng chống bó cứng má phanh ABS sẽ giúp việc lái xe ổn định hơn, giảm thiểu tình trạng mất kiểm soát khi phanh.

Dưới đây Thanh Phong Auto xin liệu kê một vài hệ thống kết hợp với hệ thống phanh để tăng hiệu quả phanh:

• Hệ thống ổn định thân xe (ESC, ESP…).
• Hệ thống cảnh báo va chạm với xe phía trước (ACC)
• Hệ thống chống bó cứng má phanh (ABS) và hệ thống chống trượt vi sai (DSR)
• Hệ thống điều khiển lực kéo tự động (ATC)

Để hiểu rõ hơn và các hệ thống điều khiển điện tử này, hãy cũng Thanh Phong Auto tham khảo các bài viết tiếp theo nhé!

Hầu hết các dòng xe hiện nay như: TOYOTA Vios, Altis, Innova, Fortuner; KIA morning, Cerato; Mazda 3, CX5; HYUNDAI i10, i20; FORD Focus, Ranger… đều được trang bị tính năng chống bó cứng má phanh ABS để đảm bảo an toàn cho người ngồi trên xe.

Dầu phanh ô tô

Dầu phanh là một loại chất lỏng đạt tiêu chuẩn nhất định được sử dụng bên trong hệ thống phanh để thực hiện dẫn động phanh. Hệ thống phanh trong quá trình hoạt động sinh ra một lượng nhiệt rất lớn, do đó dầu phanh phải có khả năng chịu nhiệt độ cao và không bị đóng băng trong các điều kiện vận hành.

Dầu phanh được nghiên cứu sản xuất để bảo vệ các chi tiết của hệ thống phanh khỏi sự oxi hóa.

Mỗi loại xe sẽ yêu cầu một loại dầu phanh có tiêu chuẩn nhất định, thường là DOT3 hoặc DOT4. Các dòng xe hiện nay thường áp dụng tiêu chuẩn dầu phanh DOT4 để đảm bảo sự hoạt động tốt của các chi tiết bên trong hệ thống phanh. Việc pha trộn dầu phanh có các tiêu chuẩn khác nhau sẽ gây ra ảnh hưởng nghiêm trọng cho hệ thống phanh trên xe của bạn dẫn tới sự mất an toàn khi vận hành.

Những hư hỏng thường gặp của hệ thống phanh/ thắng

Trong quá trình hoạt động, hệ thống phanh sẽ phát sinh ra các hư hỏng mà người lái cần quan tâm như:

• Tiếng kêu “rít”, “két” báo hiệu má phanh đã mòn và cần thay thế, việc thay thế má phanh (bố thắng) luôn phải đi kèm với vớt đĩa phanh (đĩa thắng) để đảm an toàn và ổn định.

• Nếu bạn cảm thấy bàn đạp phanh rất nhẹ khi thực hiện phanh, điều đó có nghĩa rằng có bọt khí bên trong đường ống dầu, bạn nên đến Thanh Phong Auto đễ được khắc phục ngay lặp tức.

• Cơ cấu phanh sau một thời gian sử dụng sẽ có các mạt sắt và bụi bẩn bám trên đĩa phanh, trống phanh và má phanh, do đó cần được vệ sinh định kỳ.

• Đèn báo lỗi đèn phanh hiển thị trên màn hình taplo do thiếu hụt dầu phanh hoặc má phanh đã mòn gần hết.

• Đèn báo lỗi ABS hiển thị có thể do sự hư hỏng của các cảm biến tốc độ bánh xe, các dây cảm biến có thể bị đứt hoặc bộ phân phối dầu phanh điện tử có sự cố.
• Đối với phanh tay điện tử: hư hỏng có thể xảy ra với các mạch điện, công tắc, cầu chì, mô tơ chấp hành hay thậm chỉ cả bộ điều khiển… làm cho phanh tay không hoạt động.

• Và các lỗi thường gặp khác …

Hãy liên lạc với chúng tôi ngay khi bạn có bất kỳ thắc mắc nào? Chúng tôi luôn sẵn sàng tư vấn, hổ trợ, chia sẻ mọi việc cùng các bạn!

Chúng tôi rất vui khi được phục vụ các bạn, hãy liên lạc với chúng tôi theo số hotline: 0934 797 179 – 0934 222 763.

FAQ – Những câu hỏi thường gặp

1. Tại sao dầu phanh lại quan trọng đối với hệ thống phanh?

Dầu phanh đóng vai trò truyền lực từ bàn đạp phanh đến các má phanh. Nó phải có các tính chất đặc biệt như:

• Điểm sôi cao: Chịu được nhiệt độ cao sinh ra khi phanh mà không bị bay hơi, đảm bảo lực phanh ổn định.
• Điểm đông đặc thấp: Hoạt động tốt trong điều kiện nhiệt độ thấp.
• Tính nén thấp: Truyền lực nhanh chóng và chính xác.
• Tính tương thích với các vật liệu: Không gây ăn mòn các chi tiết trong hệ thống phanh.

Xem ngay sản phẩm: Dầu phanh, dầu thắng xe ô tô cao cấp Castrol brake Fluid Dot 4 Lon 1L chính hãng, giá tốt nhất hiện nay.

2. Sự khác biệt giữa phanh đĩa và phanh tang trống là gì?

3. ABS hoạt động như thế nào và tại sao nó lại quan trọng?

ABS (Anti-lock Braking System) là hệ thống chống bó cứng phanh. Khi phanh gấp, ABS sẽ điều chỉnh áp suất dầu phanh lên từng bánh xe để ngăn bánh xe bị khóa cứng, giúp xe giữ được độ ổn định và khả năng điều khiển. Xem thêm bài viết: Đèn báo ABS ô tô bật sáng – nguyên nhân & cách xử lý an toàn, hiệu quả nhất.

4. Bao lâu thì nên thay dầu phanh một lần?

Tần suất thay dầu phanh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại xe, điều kiện vận hành, và khuyến cáo của nhà sản xuất. Tuy nhiên, thông thường nên thay dầu phanh sau khoảng 2-3 năm hoặc 40.000km.

5. Khi nào cần thay má phanh và đĩa phanh?

Khi má phanh mòn đến mức giới hạn cho phép hoặc xuất hiện tiếng kêu lạ khi phanh, bạn cần thay thế cả má phanh và đĩa phanh. Đĩa phanh cũng cần được thay thế nếu bị biến dạng hoặc mài mòn quá mức.

6. Phanh tay điện tử hoạt động khác với phanh tay cơ khí như thế nào?

Phanh tay điện tử sử dụng mô tơ điện để siết chặt má phanh, trong khi phanh tay cơ khí sử dụng cáp. Phanh tay điện tử thường có các tính năng thông minh hơn như tự động nhả phanh khi khởi động xe.

7. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả phanh?

Hiệu quả phanh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như:

• Chất lượng má phanh và đĩa phanh: Má phanh và đĩa phanh phải đạt tiêu chuẩn chất lượng.
• Dầu phanh: Dầu phanh phải đúng loại và không bị ô nhiễm.
• Hệ thống phanh: Các chi tiết của hệ thống phanh phải hoạt động tốt.
• Lốp xe ô tô: Lốp xe phải có độ bám đường tốt.
• Điều kiện đường xá: Đường trơn trượt sẽ làm giảm hiệu quả phanh.